چندمعیاره در GIS چکیده ١- مقدمه. 1 Multi-Criteria Decision Making. 2 Geographical Information System

Transcript

1 ساختار مکانیابی بهینه لندفیل شهری بر اساس تصمیم گیری چندمعیاره در GIS 2 1 علیاصغر حبیبپور کوروش بهزادیان 1 پژوهشکده مدیریت شهری و روستایی سازمان شهرداریها مدیر گروه محیطزیست دانشگاه صنعتی امیرکبیر استادیار 2 پژوهشکده مهندسی محیطزیست behzadian@aut.ac.ir چکیده در این مقاله اصول مکانیابی محل دفن مواد زاي د (لندفیل) بر اساس تحلیل تصمیمگیری چندمعیاره ) 1 (MCDM در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی ) 2 (GIS مورد بررسی قرار میگیرد. انجام فرآیند مکانیابی در مرحله اول نیازمند بخدمت گرفتن ابزار پایه سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS برای انجام تحلیلهای مکانی است. در GIS عوامل اصلی موثر در مکانیابی لندفیل ابتدا در لایههای موردنیاز تهیه میشوند. عوامل متاثر اصلی عمدتا به پنج بخش دستهبندی میشوند: ( 1 )عوامل انسانی ( 2 )عوامل هواشناسی و هیدرولوژی ( )عوامل هیدروژي ولوژی و منابع آب ( 4 )عوامل زمینشناسی ( )عوامل حفاظت محیطزیستی. سپس حریم ممنوعه اطراف هر یک از عوامل فوق که ایجاد لندفیل در آنها مجاز نمیباشد تعریف و در لایههایی مربوطه در GIS با استفاده از بافرگذاری مشخص میشوند. از همپوشانی لایهها محدودههای دارای محدودیت ایجاد لندفیل حذف و محدودههای دیگر (مجاز) شناسایی میشوند. با توجه به روش امتیازدهی در تصمیمگیری چندمعیاره برای هریک از نقاط روی محدودههای مجاز بر اساس فاصله از هر یک از عوارض محدودیتدار و اثرگذاری لندفیل روی آنها امتیازی تخصیص مییابد. عوارض (معیارها) نیز نسبت به یکدیگر مقایسه و وزندهی میشوند. در نهایت وزن نهایی هر نقطه از ترکیب وزنی امتیازات محاسبه میشود و بدین شکل نقاط دارای بیشترین وزن بعنوان گزینههای برتر رتبهبندی میشوند. واژه های کلیدی مکانیابی محل دفن سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS تصمیمگیری چندمعیاره ١ مقدمه رشد سریع شهرها و شهرنشینی در ایران در دهههای اخیر موجب بروز مشکلاتی در زمینه مدیریت خدمات شهری شدهاست. جمعیت در حال افزایش و عوامل ناپایدار مرتبط موجب رشد عظیمی در کمیت و همچنین تنوع مواد زاي د جامد تولیدی شده است. مشکل مواد زاي د جامد ابعاد قابل توجهی را به ویژه در مراکز شهری بوجود آورده است بنحویکه در برخی موارد باعث آلودگی و تخریب محیط زیست شدهاند. با وجود تلاشهای رو به افزایش برای کاهش و تفکیک مواد زاي د درمبدأ با استفاده از روشهایی چون فرهنگسازی بین مردم توزیع کیسههای جداکننده به درب منازل و همچنین بازیافت مواد زاي د جامد همواره حجم عظیمی از پسماند برای دفع وجود دارد. از بین روشهای مختلف دفع پسماند دفن بهداشتی لندفیل بعنوان یکی از روشهای مدرن و متداول دارای کاربرد فراوانی است. استفاده از لندفیل برای دفع طیف وسیعی از مواد زاي د جامد شامل پسماندهای خانگی صنعتی خطرناک و ویژه قابل کاربرد میباشد. ایجاد محل دفن بهداشتی (Landfill) در واقع یک روش مهندسی دفع مواد زاي د جامد روی زمین است به گونه ای که خطرات زیست محیطی را به وسیله پخش کردن مواد زاي د جامد در لایه های نازک به حداقل میرساند و همچنین مواد زاي د جامد را به کمترین حجم ممکن متراکم کرده و یک لایه پوششی در انتهای عملیات بکار برده میشود. طراحی یک لندفیل نیازمند توجه و ملاحظات ویژهای میباشد چراکه در 1 MultiCriteria Decision Making 2 Geographical Information System

2 و 1 صورت عدم رعایت برخی عوامل کلیدی تاثیرگذار در طراحی ممکن است منجر به عدم توسعه پایدار در منطقه شود و لطمات جبرانناپذیری را به محیطزیست اطراف خود وارد نماید. مکانیابی و یافتن محل مناسب برای دفع پسماند یکی از مهمترین بخشهای مراحل مطالعات امکانسنجی پیش از طراحی لندفیل میباشد. برای انجام این فرآیند لازم است تاثیر کلیه عوامل اثرگذار روی محیطزیست اطراف دیده شود. در فرآیند تصمیمگیری تعیین مکان بهینه میبایست از ایجاد حداقل خسارت وارده به زیربخشهای زیست محیطی مختلف و کاهش اثرات سوء مرتبط با ساکنین مجاور اطمینان حاصل شود. بنابراین این نکته قابل ادعا است که مکانیابی محل لندفیل یک فرآیند تصمیمگیری چندمعیاره است و برای این منظور باید تحلیل تصمیمگیری چندمعیاره بکارگرفته شود. از طرف دیگر در حوزه علم مدیریت مواد زاي د جامد شناسایی محلهای دفن مواد زاي د جامد یک موضوع مدیریتی مهم تلقی میشود که در آن انتخاب محل مناسب با توجه به ملاحظات منطقهای انجام میگیرد. مکانیابی محل دفن بهداشتی مستلزم یک فرایند ارزیابی وسیع به منظور شناسایی بهترین مکان دفع موجود میباشد. این مکان علاوه بر تامین محدودیتهای قانونی باید هزینههای اجتماعی سلامت محیط زیستی و اقتصادی را به حداقل برساند. در فرایند انتخاب سایت باتوجه به اینکه افراد زیادی در اثر انتخاب سایت لندفیل بصورت نتایج مثبت یا منفی تحت تاثیر قرار میگیرند لازم است محل بگونهای انتخاب شود که نتیجه انتخاب برای بیشتر ذینفعان قابل قبول و پذیرش باشد. این مقاله اصول مکانیابی ایجاد لندفیل را با استفاده از تحلیل تصمیمگیری چند معیاره در GIS بررسی میکند. برای این منظور ابتدا بصورت خلاصه پتانسیل کاربرد تصمیمگیری چندمعیاره و GIS در مکانیابی محل دفن پسماند اراي ه میشود. سپس فرآیند مکانیابی در دو بخش توصیف میشود. در بخش اول معیارها و عوامل موثر بر انتخاب سایت و نحوه آمادهسازی نقشههای موضوعی و همپوشانی آنها در GIS بررسی میشود. در بخش دوم نیز استفاده از روشهای تصمیمگیری چندمعیاره برای انتخاب نهایی و رتبهبندی سایتها در محیط GIS توصیف میشود. ٢ پتانسیل کاربرد تصمیمگیری چندمعیاره و GIS در مکانیابی محل دفن پسماند ارزیابی یک محل دفع مواد زاي د جدید فرایند پیچیدهای است که به تخصص قابل ملاحظه در زمینههای مختلف اجتماعی زیست محیطی ژي وتکنیک هیدروژي ولوژی توپوگرافی کاربری زمین جامعه شناسی و اقتصاد نیاز دارد. از طرف دیگر برای مکانیابی مناسب محل لندفیل لازم است اهداف مختلف در مساله دیده شود و با نگرشهای متفاوت مساله را تحلیل نمود. بنابراین استفاده از تصمیمگیری چندمعیاره از ملزومات اصلی مکانیابی لندفیل میباشد و لزوم استفاده از یک روش مشخص از روشهای تصمیمگیری چندمعیاره در مکانیابی لندفیل وجود دارد. از دهه 190 تا کنون روشهای تصمیمگیری چند معیاره (MCDM) به عنوان ابزار اصلی برای کمک به تصمیم گیرندگان با حل و تحلیل مسایل تصمیمگیری چندمعیاره بکار گرفته شدند. روشهای MCDM به منظور کمک به تصمیم گیرندگان در درجهبندی مجموعه مشخصی از گزینه های یک مسي له یا انتخاب یک گزینه بین این مجموعه ها در عین درنظر گرفتن معیار مخالف توسعه یافت. به طور کلی گزینهها بر اساس چگونگی عملکرد آنها نسبت به هر معیار با یکدیگر مقایسه میشوند. به طور مشابه برخی روشها مستلزم مقایسه یک معیار برای رسیدن به اهمیت نسبی هر کدام از معیارهاست. پس از آن روشهای MCDM این اطلاعات را برای تخصیص رتبه به گزینهها مورد استفاده قرار میدادند. توضیحات مبسوط مربوط به این روشها در مراجع قابل دسترس میباشد ].[2 پس از اینکه اهداف و معیارهای مختلف تصمیمگیری از جنبه تخصصهای مختلف فوقالذکر جمعآوری و تهیه گردید لازم است نتایج ارزیابی معیارها و عوامل فوق در نقشههای جامع و یکسان مورد ارزیابی قرار گیرند. از طرف دیگر ارزیابیها بسیاری از این اهداف در روشهای چندمعیاره فوق نیاز به بررسی دقیق منطقهای دارد نظیر فاصله تا جادهها نقاط مسکونی عناصر زیرساختی کلیدی. بنابراین مکانیابی محل دفن باید شامل پردازش بخش عمدهای از دادههای مکانی متنوع مقررات و معیارهای قابل پذیرش باشد که برای این منظور لازم است از سیستمهای اطلاعات جغرافیایی (GIS) بهرهگیری شود. در سالهای اخیر GIS به عنوان یک ابزار مهم برای تحلیل طرحهای مکانیابی مطرح شدهاست []. GIS قادر است وابستگی مکانی بین پدیدههای نقشهای را تشخیص همبسته و تحلیل نماید و بدین ترتیب به تصمیمگیرندگان برای انجام تحلیلهای پیچیده روي ت نتایج پروژه و استراتژی اهداف برنامهریزی بلند مدت از منابع مختلف اطلاعاتی توانمندی میدهد [6]. استفاده از GIS برای مکانیابی محل دفن پسماند به دهه 190 برمیگردد []. در دهههای اخیر نیز همواره دیده میشود که از کاربردهای مهم GIS برای شناسایی محلهای دفع مواد زاي د استفاده میشود نظیر مواردی که توسط Leao و همکاران در سال 2001 و

3 Sadek و همکاران در سال 2001 مطرح شد [8 و 9 ]. در ایران نیز سابقه استفاده از GIS در طرحهای مکانیابی محل پسماند وجود دارد. در یکی از کاربردهای سالهای اخیر میتوان به فراخوان و انجام خدمات مشاورهایپژوهشی سازمان حفاظت محیطزیست اشاره نمود که در آن مکانیابی محلهای دفن پسماندهای ویژه برای کلیه استانها انجام شد. در کلیه این مطالعات استفاده از GIS برای انجام مکانیابی یکی از ملزومات اولیه بودهاست []. شهرداریها نیز پس تکمیل مطالعات طرح جامع خود و بر اساس نیازهای اصلی در حال حاضر خود نیاز به مکانیابی محلهای مناسب برای دفع پسماند با استفاده از فنآوری GIS دارند. همچنانکه در حال حاضر بسیاری از سایتهای موجود آنها بدون مطالعه جامع تعیین شده و از این حیث مشکلات عدیدهای را فراروی محیطزیست منطقه قرار داده است. بنابراین GIS را میتوان بعنوان ابزار پایهای و قدیمی در قلمرو مکانیابی محلهای دفع مواد زاي د دانست. مزیت با پتانسیل GIS برای مکان یابی ناشی از این حقیقت است که نه تنها زمان و هزینه انتخاب محل را کاهش میدهد بلکه بانک دادهای دیجیتالی برای پایش طولانی مدت محل را نیز فراهم میکند. GIS همچنین نقشی کلیدی در تحلیل مکانهای بهینه برای ایستگاههای انتقال برنامهریزی مسیرها برای وسایط نقلیه انتقال مواد زاي د به ایستگاههای انتقال و از ایستگاههای انتقال به محلهای دفن به علاوه پایش طولانی مدت محل دفن دارد. از دیگر مزایای کاربرد GIS در فرایند مکانیابی محل دفن میتوان بطور خلاصه به موارد ذیل اشاره نمود: ( 1 )منطقهبندی و بافرزنی عوارض ممنوعه و محدودیتدار ( 2 )انجام تحلیل دادهای " چه میشود اگر " و بررسی سناریوهای مختلف ممکنه در ارتباط با رشد جمعیت و توسعه منطقه و چک کردن اهمیت فاکتورهای تا ثیرگذار مختلف و غیره () مدیریت و ایجاد ارتباط حجم وسیعی از دادههای جغرافیایی (4) تجسم نتایج از طریق نمایش گرافیکی. در سال های اخیر یکپارچگی روشهای MCDM با GIS بطور قابل ملاحظهای دیدگاههای روی همگذاری و همپوشانی نقشهها را برای تحلیل مناسب بودن محل پسماند ارتقاء داده است [ و 11 ]. بطور خلاصه میتوان عنوان نمود که MCDM بر اساس GIS دادههای مکانی را به یک تصمیم تبدیل میکند. با این نحوه بهرهبرداری از دادههای جغرافیایی ترجیهات تصمیم گیرندگان و اصلاح دادهها برای رسیدن به تصمیم نهایی انتخاب سایت میسر میشود. ٣ معیارهای انتخاب سایت در ارزیابی محلهای مناسب برای دفن پسماند جامد عوامل زیادی قابل طرح میباشند. با توجه به اینکه هدف مکانیابی با در نظر گرفتن کلیه جهات تاثیرگذار میباشد بنابراین لازم است عوامل به اندازهای باشند که جامعیت کافی منظور شده باشد. از دیگر نکات بارز در انتخاب این عوامل قابل درک بودن عوامل و معیارها میباشد. زیرا در تصمیمگیری چندمعیاره این عوامل باید توسط کارشناسان عمدتا با تخصصهای مدیریتی قابل مقایسه و وزندهی باشند. بنابراین چنانچه عوامل بسیار پیچیده باشند ممکن است کارشناسانی که به این عوامل وزن اختصاص میدهند مقایسه صحیحی را انجام ندهند. عوامل متاثر عمدتا به پنج بخش اصلی دستهبندی میشوند: ( 1 )عوامل انسانی شامل نزدیکی به محلهای مسکونی شهرها و روستاها نزدیکی به شبکه راههای اصلی و فرعی و بزرگراهها نزدیکی به زمینهای کشاورزی و زمینهای در حال توسعه آینده ( 2 )عوامل هواشناسی و هیدرولوژی شامل محدودیت مناطق با بارندگیهای زیاد نزدیکی به رودخانههای اصلی و فرعی و دریاچهها باطلاقها و مردابهای طبیعی و مصنوعی ( )عوامل هیدروژي ولوژی و منابع آب شامل نزدیکی به چاهها قنوات چشمهها آببندها سدها دریاچهها و منابع و مخازن ذخیره و تامین آب و نزدیکی به آبخوانها با تراز آب بالا ( 4 )عوامل زمینشناسی و فیزیوگرافی شامل نزدیکی به گسلها مناطق با شیب زیاد و ارتفاعات زمینهای با نفوذپذیری زیاد ( )عوامل حفاظت محیطزیستی. شامل نزدیکی به مراتع و جنگلهای حفاظت شده توسط سازمانهای محیط زیست مناطق تفریحی و جذب توریست مناطق تاریخی دارای ارزش باستانی 1 آمادهسازی نقشههای موضوعی و تحلیل GIS پس از تعیین عوامل موثر برای انتخاب سایت لازم است نقشههای موضوعی مرتبط با عوامل فوق در GIS تهیه شود. بنابراین ابتدا منابع دادههای اولیه برای مطالعه شامل نقشههای ارتفاعی منطقه با مقیاس 1:0 000 بعنوان نقشه پایه برای مطالعه مورد نظر آماده میشود. همچنین دیگر نقشههای مورد نیاز باید بصورت رقومی شده تهیه شوند. در صورت نبود این نقشهها باید از سازمانهای مربوطه

4 ابتدا نقشهها و دادههای خام را تهیه و سپس رقومی نمود. همچنین نقشههای کاربری زمین از طریق تفسیر عکس و طبقهبندی تصاویر ماهوارهای نظیر نرمافزار Google Map تهیه میشود. معمولا برای تهیه نقشههای موضوعی رقومی مراحل ذیل مورد نیاز میباشد : (1) اسکننمودن نقشههای اولیه موجود (2) برگرداندن نقشههای زمینی اسکن شده به مختصات زمین () رقومینمودن نقشهها و در نتیجه تولید نقشههای موضوعی رقومی برای هر یک از عوامل تاثیرگذار در مکانیابی (4) قراردادن مکان مختصات GPS و وارد نمودن در پایگاه دادهها بصورت طول و عرض جغرافیایی () تبدیل دادههای طول و عرض جغرافیایی به دادههای نقطهای با کمک نرم افزار مربوطه (6) اضافه نمودن دادههای توصیفی به هر یک از موقعیتها. 2 نقشههای بافر در ادامه حداقل فاصله مجاز به هر یک از عوامل محدود کننده مکانیابی را تعیین شده و در نقشههای موضوعی نشان داده میشوند. این عمل که بصورت محدودهای با ابعاد تعریف شده در اطراف هر یک از عوامل تاثیرگذار در نقشهها نشان داده میشوند اصطلاحا بافرگذاری نامیده میشود. بعنوان نمونه بافر رودخانهها با فاصله 10 متر بصورت نواری با عرض 00 متر روی خط مرکزی رودخانه در نقشه موضوعی رودخانهها میباشد که نشان دهنده حداقل فاصله مجاز برای ایجاد لندفیل میباشد. بطور مشابه بافر محدوده شهرها با فاصله کیلومتری بصورت دایرهای با شعاع کیلومتر اطراف کلیه شهرها در نقشه موضوعی شهرها نشان داده میشود. انجام عملیات بافرزنی در محیط GIS براحتی قابل انجام میباشد. بعنوان نمونه شکل 1 نمونهای از بافرزنی عوارض مختلف که روی همدیگر قرار گرفتهاند را نشان میدهد. میزان بافر برای هر یک از عوامل تاثیرگذار براساس استاندارد های موجود و قوانین محلی به همراه شرایط محلی غالب تعیین میشوند. بعنوان مثال میتوان زونهای بافر برای عوارض ذیل را بدین شرح درنظر گرفت: دریاچهها 200 متر رودخانهها 200 متر جادهها 200 متر مناطق مسکونی روستایی بسته به جمعیت از 2/ کیلومتر تا کیلومتر مناطق مسکونی شهری کیلومتر منابع تا مین آب 00 متر و خطوط گسل 00 متر. شكل ١ نمونه بافر عوارض نقاط شهري و روستايي در سطح منطقه مورد مطالعه

5 پس از تعیین بافر برای کلیه عوامل و معیارهای مذکور باید نقشههای موضوعی دارای بافر را که بصورت لایههای GIS تعریف شدهاند روی همدیگر قرار داد. از همپوشانی لایهها محدودههای دارای محدودیت ایجاد لندفیل حذف و محدودههای دیگر و بدون محدودیت (مجاز) شناسایی میشوند. کلیه نقاطی که بدین نحو شناسایی شدهاند پتانسیل ایجاد لندفیل را دارند و میتوانند یک سایت مناسب و بدون محدودیت برای تاسیس لندفیل باشند. اما از آنجا که ممکن است نقاط بیشماری دارای این ویژگی باشند میبایست طی یک فرآیند سیستماتیک نقاط با ارجحیت بیشتر را شناسایی نمود. برای انجام اینکار از تصمیمگیری چندمعیاره استفاده میشود که در ادامه توصیف میشود. 4 تحلیل تصمیمگیری چندمعیاره کلیه عوامل ذکر شده در بخش قبلی که برای زونهای بافر ممنوعه استفاده شدند نیز میتوانند جزو عوامل و معیارهای تصمیمگیری چندمعیاره مورد استفاده قرار گیرند. جدای از این معیارها ممکن است معیارهای دیگری نیز در این بخش افزوده شود نظیر دوری به مراکزی تولید زباله در شهرها و روستاها احتمال وقوع سیلاب در محل لندفیل دسترسی آسان از نظر حمل و نقل قیمت اراضی محدودیتهای تامین مصالح ساخت سایت معیارهای زیباشناختی چون چشمانداز لندفیل قابلیت استفاده از لندفیل پس از بسته شدن و نظایر آن. از بین روشهای MCDM موجود روش وزندهی ساده یکی از پایهایترین روشهای تصمیمگیری چندمعیاره است که در اینجا از آن استفاده میشود. در تصمیمگیری چندمعیاره حاضر دو رده تصمیمگیری معیارها و گزینهها وجود دارد که در هر دو مرتبه از روش وزندهی استفاده میشود. در رده اول یا تراز بالاتر معیارها قرار دارند که باید نسبت به یکدیگر مقایسه و وزندهی شوند. مقایسه معیارها با یکدیگر باید توسط کارشناسان و متخصصین انجام شود. در روش AHP که یکی از روشهای تصمیمگیری چندمعیاره میباشد این عمل با استفاده از مقایسه زوجی معیارها انجام شود [4]. اما در روش وزندهی این عمل با استفاده از تخصیص وزن بین محدوده 1 تا برای هر یک از معیارها قابل انجام میباشد که آن را C k مینامیم. در صورتیکه وزندهی توسط چندین مدیر یا کارشناس انجام شود میتوان از میانگین هندسی مجموع آنها بعنوان وزن معیارها استفاده نمود [4]. در تراز بعدی یا پایینتر گزینهها وجود دارند که باید نسبت به یکدیگر مقایسه و وزندهی شوند. در روش وزندهی پیشنهادی این کار با استفاده از دوری یا نزدیکی به هر یک از معیارهای مورد نظر انجام میشود. بعنوان مثال هرچه فاصله تا معیار ممنوعه مورد نظر بیشتر باشد وزن بیشتری برای آن نقطه در نظر گرفته میشود. برای انجام عملی این روش لازم است فاصله از هر یک از معیارهای ذکر شده را در محدوده دامنه مشخصی تعریف نموده و سپس برای هر دامنه فاصله وزن مشخصی تعریف شوند که آن را Rc ijk مینامیم. نمونهای از اعمال وزندهی برای برخی از معیارها در جدول 1 نشان شدهاست. بدین ترتیب انجام وزندهی برای کلیه نقاط مجاز روی نقشه همپوشانی برای هر یک از نقشههای موضوعی که مشخصکننده یک معیار مشخص میباشند با داشتن وزن اهمیت معیار میباشد: ( C k ) و وزن نقطه رتبهبندی Rc ijk بر اساس رابطه ذیل قابل محاسبه W ij = N k = 1 C k Rc ijk ( ١) Rc ijk C k W ij که در آن وزن نهایی نقطه مورد نظر با مختصات j i وزن اهمیت معیار k ما وزن رتبهبندی نقطه با مختصات j i نسبت به معیار kام و نیز N تعداد معیارها میباشد. 14 شناسایی محل بهینه برای ساخت محل دفن مواد زاي د جامد بر اساس رابطه (1) برای کلیه نقاط مجاز در محدوده مورد مطالعه وزن نهایی آنها بر اساس فاصله با هر یک از عوارض بدست میآید. بدین ترتیب نقاط با وزن نهایی بالاتر دارای اولویت بیشتری برای ساخت لندفیل میباشند و میتوانند مورد توجه قرار گیرند. البته پس از انجام این مرحله لازم است مناسبترین سایتهای شناسایی شده در نقشه GIS بصورت میدانی نیز بازدید شود تا از عدم وجود هر گونه معارض خارجی اطمینان حاصل گردد. برای این منظور میتوان بخشی از مناطق با امتیاز بالاتر از یک مقدار مشخص بعنوان شاخص نقاط برتر جهت بازدید میدانی معرفی شوند.

6 جدول 1 نمونهای از دستهبندی فاصلهای برای معیارها و اعمال وزندهی برای نقاط دور از معیارها عوارض يا معيار نزدیكي به مناطق مسكوني نزدیكي به شبكه جاده نزدیكي به زمين آشاورزي و در حال توسعه در ا ینده نزدیكي به منابع ا ب شامل قنوات چشمهها و ا ببندها زدیكي به گسل ها و با شيب زیاد فاصله از عوارض يا معيار آمتر از 2. آيلومتر غيرمجاز فاصله 2. آيلومتر تا آيلومتر فاصله آيلومتر تا 4 آيلومتر فاصله 4 آيلومتر تا آيلومتر فاصله بيش از آيلومتر آمتر از 200 متر غيرمجاز فاصله 200 تا 00 متر فاصله 00 تا 400 متر فاصله 400 تا 00 متر فاصله بيش از 00 متر آمتر از 00 متر غيرمجاز فاصله 00 تا 00 متر فاصله 00 متر تا 00 متر فاصله بيش از 00 متر آمتر از 200 متر غيرمجاز فاصله 200 تا 400 متر فاصله 400 تا 600 متر فاصله 600 تا 800 متر فاصله بيش از 800 متر آمتر از 00 متر غيرمجاز فاصله 00 تا 0 متر فاصله 0 متر تا 00 متر فاصله 00 متر تا 100 متر فاصله بيش از 100 متر امتياز تخصيص يافته نزدیكي به تراز سطح ا ب در ا بخوان ها نزدیكي به رودخانه ها و دریاچه ها آمتر از 20 متر غيرمجاز فاصله 20 تا 40 متر فاصله 40 تا 60 متر فاصله 60 تا 80 متر فاصله 80 تا 0 متر فاصله بيش از 0 متر آمتر از 200 متر غيرمجاز فاصله 200 تا 400 متر فاصله 400 تا 600 متر فاصله 600 تا 800 متر فاصله بيش از 800 متر

7 ŬΛήΠ ŦŪέ ŦŪέ ŦħŪħ ŬΛήΠ ŬΛή ŬΛή ŬΛή Λ⅜ή ŧφή ĨΛή ĨŴĶ ĨŪέ Ϋŧ ΑΗή Ε ⅛ΨħΛ ΧĨΤĨŪ Σ ŋμψ⅛ Λά Ĩέ ĨŴſΠ ΫĨΥ Σī άβŧέŭªοĩυτūħ ŭūφ ī Χά ū⅛άχά ǽηħϋĩυτūħ ΣΒĬſ Σī άβŧέŭªοĩτĩ ŪΧŴĶ ΧĨΤūΥſ ά ΒΨΟ ŵλϋĩυŏηλσī άβŧέŭοε ĨΛſ (1) ºŧΡ ĕέπ Σ ĵψŵ⅜ ĨŎ ŦŪΫĨΥ ΧΫ ĨΧŪŬ ǺΑ ΫĨΥīŦħūΛΧĨΥιΌ ĨẄīªĨΥΥŮĨ Χά ū⅛άχά ǽηħϋĩυυĩο ŜŦŪΧ Σī άβŧέŭªοŧĩ Ŭέ ΫĨΥ ĨŪΟī Ĩī Ί ĨẄΛΠĴ Ŧέ ŧχŏλε ĨΛſ (2) ºά ǾΠΨ⅛ ΛΧά Ĭή⅜Ẅ άβŧέŭοχĩ ĕξ ĵ Χ ūρ ŜήŨΝĨŬŝΛΧ īĩ ΛΠΧĨΥΥŮĨ ªĨΤŧ ªŴĨΤŧ ĬΠī ªĕĨΥΥ ǺΜŮªį ªΌΠΨħ ĨΥΤĨŮΣī άβŧέŭοε ĨΛſ () ºθĨī ĩ ĕ ūħŭĵ Ĩī ĨΥ ŝψħο īĕσī ºŦĨ Ŭέ Ϋūũέ ΟΈΨŨŘ Ĩī ΫĨΥ ªŬΛήΠ į Ĩ Ĩ⅛ĵΈħŪΧŦĨ Ŭέ Ī ſή Ĩī Ί ĨẄ ªΛΠ ĨΥŵΗΦΣī άβŧέŭοε ĨΛſ (4) ªĴ ŵ ĵψūέ ĩ ũŋχάŏ ūέ ĵέί ĨẄ ªΛΠ Ĵ ŵŭέ ẃŏή ΛΫĨΥĨΟ ĨŬΛ Ŵẃ ĵψŵ ŧρſ Ĵ Ĩ ŎΈ ΫĨΥαΗ ŊΠ Χ ĵūħλσī άβŧέŭοε ĨΛſ () ºά ĨΟ ī Ŷ ħūŭ Ϋ άŝ ĵ Ί ĨẄΛΠ تهیه نقشههای بافر برای عوامل و محدودیتها نظیر: دریاچه ها 200 متر رودخانه ها 200 متر جادهها 200 متر مناطق مسکونی روستایی از 2. کیلومتر تا کیلومتر مناطق مسکونی شهری کیلومتر منابع تا مین آب 00 متر خطوط گسل 00 متر : GIS (ΣĨέŘΣǺ )ΟΎΞ Ϋūī ĨŪΑΣθέ ŪħΡ ΣΒĬſ ΣǺ ΟΎΣθέ ĩ ĕ īĩ ΛΠΣǺ ΟΎΣθέ ŧρſ Ĵ Ĩ ŎΈ ΫĨΤΝĨΒΛΣǺ ΟΎΣθέ Ϋ ĨΧŪŬ ǺΑΫĨΤΞ ΣǺ ΟΎΣθέ ά ĨŴſΠΞ ΣǺ ΟΎΣθέ ά Ĩ⅛ĵΈħŪ ūħŭĵ ΣǺ ΟΎΣθέ ά ūŭλήπ Ŭέ ĩ ĕ ūħŭĵ ΣǺ ΟΎΣθέ ά ĨΟ ſ řψ ΤΜ GIS Ε ŏηή ĵ ŧρſ ŧ ĵψζή ūĩάī ΫĨΤΣǺ ΟΎ ΣΒ ĨέήΤΝĨΒΛά Ĩέ ĨŴſΠ Ϋūħī ŦŊΨΧĨΥĕΟΫ ūħī ĨΤĴ Ŧέ ŧχŏλ άīĩ Νέ ĨΒΛΝĨΒħΛΧŦ ŦħŪ ŦŊΨΧŧ Ŭħĥ Ŧ ΛΨħ Ξ ŦΆ ΕŏΛ.Ŧ ŧħūο مقایسه کلیه معیارهای مورد نظر در تحلیل تصمیمگیری چندمعیاره و وزن دهی آنها و همچنین تعریف بازهبندی و وزندهی برای هر یک از فواصل تعریف شده از عوارض محدودیتدار بمنظور تخصیص وزن به هر یک از نقاط داخل محدودههای مجاز حذف محدودههای دارای محدودیت ایجاد لندفیل در محیط GIS و شناسایی محدوده های بدون محدودیت در محیط GIS ΣĬ ĨŴŏ ªΛĨ ĬΠΛΣǺ ΟΎ ħŭ(i,j) ΕŵΒŘή ūτϋ ūħī (1) ΣẅīŪħΣī ΣŊĵΨĨī ΣẅΟΎΝĕά ĨέΥΟΝΧŬ GIS شکل 2 الگوریتم شناسایی مکان محل دفن بهینه در یک موقعیت شهری نتیجه گیری و پیشنهادات این مقاله روشی را برای شناسایی مکان بهینه محل دفن مواد زاي د در یک منطقه شهری بررسی مینماید که در آن یک روش چند معیاره با استفاده از تحلیل رویهم گذاری لایه ها با بکارگیری سیستم GIS به منظور شناسایی مناسب ترین محل برای توسعه محل دفن بکار گرفته شده است.

8 بطور کلی الگوریتم شناسایی مکان محل دفن بهینه در یک موقعیت شهری کلی در شکل 2 نشان داده شدهاست. همانگونه که دیده میشود این الگوریتم شامل بخش میباشد. در بخش اول کلیه معیارهای کلیدی مورد نیاز برای مکانیابی در محدوده مورد مطالعه معرفی میشوند. بکارگرفته شده برای مکانیابی بهینه یک محل دفن مواد زاي د در شکل 2 نشان داده شده است. در گام اول مجموعه کلیدی از معیارهایی که حاکم بر مکانیابی یک محل دفن میباشند شناسایی میشوند. در گام بعدی تحلیل دادهها باید در GIS انجام میشود و لایههای مورد نظر تهیه شوند و کلیه نقشههای بافر روی نقشه پایه روی هم قرار میگیرند و نواحی محدودیت که یک محل دفن مواد زاي د نمیتواند ساخته شود شناسایی میشود. از همپوشانی لایهها محدودههای غیرمجاز برای ایجاد لندفیل حذف شده و در نتیجه محدودههای مجاز شناسایی میشوند. سپس برای هر یک از فواصل عوارض وزن مشخصی بر اساس میزان کمخطر بودن ایجاد لندفیل تخصیص مییابد. برای هر پیکسل j i در نقشه پایه وزن نهایی پیکسل برای مکانیابی محل دفن مواد زاي د محاسبه میشود. همچنین الگوریتم بر اساس GIS مکانهای بالقوه نامناسب انجام میدهد. الگوریتم با یک نقشه نهایی به پایان میرسد که در آن بهترین مکانها برای توسعه یک محل دفن مواد زاي د شهری بر اساس یک مجموعه از معیارهای کلیدی شناسایی شده نشان داده شدهاست. وزن نهایی هر نقطه در محدودههای مجاز از ترکیب وزنی تاثیر اثر معیار در وزن فاصله از محدودیتها تعیین میشود. در نهایت نیز نقاط دارای وزن بیشتر که نشاندهنده نقاط با اولویت بالاتر برای ایجاد لندفیل میباشند شناسایی و برای بازدید میدانی معرفی میشوند. برتری روش پیشنهادی در انعطاف پذیری ذاتی آن در کاربردش برای مکان های مختلف با شرایط محلی گوناگون میباشد هرچند که فاکتورهای پایه ای که برای توسعه مرکز دفن ارزیابی میشوند در مقیاس جهانی مشابه هستند اما سایتهای مختلف ممکن است مجموعه از شرایط محلی متفاوت داشته باشند به همین دلیل مجموعه معیارهای مهم باید به همراه درجه بندی میزان اهمیت و وزن دهی بر پایه شرایط ویژه محلی بهینه شوند. مراجع [١] [٢] [٣] اصغرپور علیاصغر تصمیمگیری چندمعیاره دانشگاه تهران 18 قدسیپور سید حسن تصمیمگیری چندمعیاره دانشگاه صنعتی امیرکبیر 184 اردشیر عبداله گزارش نهایی مطالعات مکانیابی دفع پسماندهای ویژه استان قزوین دانشگاه صنعتی امیرکبیر 186 [۴] قدسیپور سید حسن فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP دانشگاه صنعتی امیرکبیر 181 [] Church, R.L., Geographic information system and location science. Computers and Operation Research 29, [6] Malczewski, J., GISbased landuse suitability analysis: a critical overview. Progress in Planning 62 (1), 6. [] Fuertes, L., 194. Solid waste management: equity tradeoff models. Journal of the Urban Planning and Development, [8] Leao, S., Bishop, I., Evans, D., Assessing the demand of solid waste disposal in urban region by urban dynamics modeling in a GIS environment. Resources Conservation and Recycling, [9] Sadek, S., ElFadel, M., ElHougeiri, N., Optimizing lansfill siting through GIS application. In: Seventeenth International Conference on Solid Waste Technology and Management, Philadelphia, USA, October 21 24, [] Eastman, J.R., 199. Idrisi for Windows, Version 2.0: Tutorial Exercises, Graduate School of Geography Clark University, Worcester, MA. [11] Malczewski, J., GIS and Multicriteria Decision Analysis. Wiley, New York.